FD-column Laura van Geest over een 'bedrijfsmatig' nieuw kabinet

Financiën zoekt Odysseus m/v in groene jas

De verkiezingen komen eraan. In een wereld met veel onzekerheden, is er één vaste waarde: het advies van de Studiegroep Begrotingsruimte. Klassiek gaat de aandacht uit naar de geadviseerde bezuinigingsopgave (ondanks de naam, blijkt er zelden ruimte voor leuke dingen voor de mens). Maar minstens zo belangrijk zijn de adviezen rondom de begrotingsregels. Het verhaal hoe Odysseus weerstand bood aan de sirenen en zo de rotsen vermeed (geketend aan de mast, met was in de oren) is niet voor niets de favoriete metafoor van ambtenaren van Financiën. Zonder spelregels wordt de begroting bepaald door het recht van de sterkste, door wie het eerst komt en is de integrale afweging en automatische stabilisatie een illusie. Specifieke uitgaven (of belastinguitgaven) weten altijd meer fans te mobiliseren dan het saaie afwenden van algemene belastingverhogingen. 

Persoonlijk ben ik vooral benieuwd of de discussies die in de corporate governance plaatsvinden weerklank gaan vinden in het rapport van de Studiegroep. Hoe ziet het bedrijfsmodel eruit? Hoe vindt de waardecreatie plaats? Welke trends werken daarop in? Op welke SDG’s stelt het bedrijf zichzelf ambities?

Zou het niet zinvol zijn als ook de coalitie zich zo ‘bedrijfsmatig’ zou uitspreken bij de start van een kabinet? Zonder richting en prioriteiten kom je niet verder dan dobberen. Doe eens wild. Een paar doelen, en dan elke Miljoenennota monitoren of je koers houdt of niet. Niet pietluttig, 5 cijfers achter de komma, maar meer comply or explain à la de Code Corporate Governance. In Nieuw-Zeeland kan het ook.

Wederom geïnspireerd door het bedrijfsleven zou je kunnen nadenken over de verbinding tussen financiën en klimaat. Recent zijn wereldwijd duurzaamheidstandaarden geaccordeerd vanuit de gedachte dat klimaatontwikkelingen de waarde van bedrijven fors kunnen beïnvloeden. Dat geldt natuurlijk ook voor landen (en hun staatsobligaties). Nederland kent niet voor niets een Deltafonds met Deltacommissaris. 

De EU kent een stortvloed aan wetgeving (CSRD, Taxonomie), die bedrijven dwingt richting Parijs te bewegen en daarover te rapporteren. Over de eigen CO2-emissies (scope 1), de indirecte emissies (scope 2) en de emissies in de waardeketen (scope 3). Publieke organisaties als het Rijk en de ECB zijn expliciet uitgezonderd. Ook al is dit een gemiste kans om concepten als dataproblemen en nalevingskosten aan den lijve te ervaren, zijn het wel andere beestjes natuurlijk. Maar hoe logisch is volledig uitzonderen? 

De scope-3-emissies worden in zekere zin afgedekt door de klimaatdoelen van Nederland als geheel, zoals vastgelegd in de Klimaatwet en bijbehorend plan en rapportagecyclus. Maar hoe gaat het Rijk zijn emissies in scope 1 en 2 te lijf? (Vastgoed zou moeten lukken, maar Defensie lijkt me best een puzzel.) Onderzoek laat zien dat mensen het makkelijker vinden klimaatbeleid te accepteren als rijkere mensen het goede voorbeeld geven. Is het Rijk niet als eerste aan de beurt om zijn verantwoordelijkheid te nemen, in het kader van leading by example?

Er valt natuurlijk ook nog genoeg op te merken over klimaat en de begroting in enge zin. Zo ageert een aantal NGO’s tegen fossiele subsidies, beter gezegd: kortingen op het gangbare belastingtarief op fossiele brandstoffen. Er is een debat te voeren over de logica achter deze subsidies (je kunt je niet altijd en overal verschuilen achter internationale verdragen). Maar pas op, lager is niet altijd beter. Door de berekeningswijze van de subsidie, daalt het bedrag aan fossiele subsidies ook als je de energiebelasting voor iedereen verlaagt. De klimaatdoelstelling schuift dan alleen maar verder achter de horizon. 

Qua monitoring dringt de Afdeling Advies van Raad van State zich als vanzelf op. Zij krijgt de Miljoenennota, de begrotingen (met de gelden voor klimaatmitigatie en -adaptatie) en de klimaatrapportage elk jaar langs. Daarmee is de Raad bij uitstek gepositioneerd om de prestaties van Nederland te beoordelen. Geen accountantsverklaring, geen rechterlijke uitspraak, maar een beleidsmatig oordeel op basis van de financiële en niet-financiële informatie van het Rijk, met een blik op de toekomst.

FD-columnist Ed Groot voorspelde dat het Studiegroepadvies in dorre aarde zou vallen voor het onderdeel begrotingsdoel. In het verleden gaven die doelen nog best richting aan politieke partijen, dus misschien valt het mee. Zelf vrees ik vooral voor kale rotsen bij de begrotingsregels. Maar dat moet de Studiegroep niet weerhouden van het zaaien van de mooiste bloemen.