Waarom houdt de AFM toezicht? Voor Accountantsorganisaties

De Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta) is inwerking getreden op 1 oktober 2006 tegen de achtergrond van een aantal schandalen en daarop volgende internationale initiatieven om de accountantsberoepsgroep nader te reguleren. De doelstelling die aan de Wta ten grondslag ligt, is het herstel van gerechtvaardigd vertrouwen in de accountant en de accountantsverklaring. Met het oog daarop is een stelsel ingevoerd van een vergunningplicht en doorlopende voorschriften voor accountantsorganisaties die wettelijke controles verrichten en is op deze organisaties van de beroepsgroep onafhankelijk, publiek toezicht ingevoerd.

Het maatschappelijk verkeer moet kunnen vertrouwen op het oordeel van accountants(organisaties) in de door hen afgegeven controleverklaringen. De controleverklaring voegt zekerheid toe aan de jaarrekening en draagt bij aan het vertrouwen daarin van een grote groep gebruikers, waaronder beleggers, banken, crediteuren, financieel analisten en consumenten. Het gaat bij vertrouwen niet alleen over de vraag of de informatie in de verslaggeving een getrouw beeld geeft van de werkelijkheid, maar ook over de vraag of deze informatie op een betrouwbare en deugdelijke wijze tot stand is gekomen en is weergegeven in de verslaggeving. Als achteraf door de maatschappij wordt geconstateerd dat de informatie niet betrouwbaar is, ondermijnt dit het vertrouwen van de maatschappij in de accountant(sorganisatie) en de controleverklaring. Dat vindt haar weerslag op de gehele sector. Accountants moeten onafhankelijk zijn en zich houden aan de fundamentele beginselen uit hun gedrags- en beroepsregels. Zij mogen zich niet laten leiden door commerciële of persoonlijke belangen.

Het is belangrijk dat de accountantsorganisaties een samenhangend geheel aan maatregelen treffen teneinde de kwaliteit van wettelijke controles te borgen. Dat betekent bijvoorbeeld dat accountantsorganisaties stappen moeten zetten om maatregelen te nemen gericht op het stimuleren van een kwaliteitsgerichte cultuur en het versterken van hun kwaliteitswaarborgen.

Accountantsorganisaties zijn bezig met hun kwaliteitsslag om de kwaliteit van hun wettelijke controles duurzaam te borgen. De kwaliteitsslag is nodig om het maatschappelijk vertrouwen in accountant(sorganisaties) en hun controleverklaringen te rechtvaardigen. Hierdoor wordt het publiek belang gediend. Met het toezicht op accountantsorganisaties maakt de AFM zich daar sterk voor. De AFM onderzoekt daarom gedrag en cultuur binnen accountantsorganisaties, de kwaliteitswaarborgen en de kwaliteit van wettelijke controles.

De AFM houdt toezicht op accountantsorganisaties die wettelijke controles verrichten. Andere werkzaamheden of diensten van accountantsorganisaties en hun netwerkorganisaties die door accountants worden uitgevoerd, waaronder de vrijwillige controles, vallen niet onder het toezicht van de AFM. Die vallen onder het toezicht van de Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA).

De AFM houdt toezicht of de accountantsorganisaties voldoen aan de geldende normen. Zij dienen te voldoen aan de normen zoals gesteld in de Wta en nadere uitwerkingen hiervan en de EU Verordening 537/2014. Dit doet de AFM door de stelsels van kwaliteitsbeheersing van de accountantsorganisaties te onderzoeken en daarbij onder meer wettelijke controles betrokken. Bij onderzoek naar de wettelijke controles is van belang dat de controleverklaring is ondersteund met voldoende en geschikte controleinformatie.

De AFM gebruikt informatie in haar toezicht van en over uw organisatie. Hiermee prioriteert de AFM de toezichtonderzoeken. De AFM maakt keuzes en stelt prioriteiten om haar capaciteit effectief in te zetten. De AFM bepaalt haar prioriteiten door te analyseren welke problemen in de markt de meeste risico’s met zich mee brengen. De AFM richt zich op die zaken waar de meeste schade voor consumenten, beleggers en marktpartijen bestaat of kan ontstaan. Op nieuwe en toekomstige risico´s wordt zoveel mogelijk geanticipeerd. De AFM zet haar middelen daar in waar dat het meest noodzakelijk is. Daarbij proberen we een goed evenwicht te bewaren tussen het oplossen van bestaande problemen en het voorkomen van nieuwe problemen.

Naast reguliere onderzoeken kan de AFM ook incidentonderzoeken en themaonderzoeken uitvoeren.

De AFM kan verschillende toezichtinstrumenten inzetten, variërend van informele beïnvloeding tot formele handhavingsmaatregelen, zoals het opleggen van boetes en het intrekken van vergunningen. De AFM zet dit instrumentarium op een consistente wijze in en kiest voor een instrument op basis van effectiviteit. Daarnaast heeft de AFM geleerd dat een mix van preventief en repressief toezicht het meest effectief is. Preventief toezicht houdt in dat de AFM de dialoog aangaat en voorlichting en richting aan de markt geeft. Hierbij kan onder meer gedacht worden aan seminars en het opstellen van leidraden, veel gestelde vragen en interpretaties. Bij repressief toezicht treedt de AFM handhavend op.

Informele beïnvloeding is een belangrijk instrument om veranderingen te laten bewerkstelligen. Informele beïnvloeding kan zowel preventief als repressief worden ingezet. De AFM kan een aantal informele handhavingsinstrumenten inzetten wanneer een overtreding wordt geconstateerd, zoals een normoverdracht of een waarschuwingsbrief. Afhankelijk van de situatie kan een informeel handhavingsinstrument geschikter zijn dan een formeel instrument zoals een boete.

Een van de handhavingsinstrumenten is de zogenaamde normoverdracht. De AFM geeft een partij uitleg over de overtreden norm en deze wordt eventueel gewaarschuwd dat hij wet- en regelgeving overtreedt. De partij wordt daarbij gevraagd aan te geven hoe hij aan de norm gaat voldoen en hoe hij voorkomt dat de norm in de toekomst nog een keer wordt overtreden. De normoverdracht is een vorm van informele beïnvloeding en is onderdeel van het gezamenlijk handhavingsbeleid AFM met DNB.

Omdat regelmatig wordt gekozen voor informele beïnvloeding is het niet altijd direct zichtbaar voor de buitenwereld wat de effectiviteit van het handelen van de AFM is. Gezien de aard van informele beïnvloeding leidt dit niet automatisch tot publiciteit. De AFM geeft in haar jaarverslag meer inzicht over informele interventies en legt op deze manier verantwoording af over haar activiteiten.

Naast informele beïnvloeding beschikt de AFM over een aantal wettelijke handhavingsinstrumenten die zij kan inzetten om de naleving van wet- en regelgeving af te dwingen. Voorbeelden van zulke instrumenten zijn een openbare waarschuwing, een last onder dwangsom, een aanwijzing, een boete of een vergunningintrekking. Wanneer er bijvoorbeeld een aanwijzing wordt gegeven aan een partij die niet voldoet aan de toepasselijke wet- en regelgeving wordt er in de aanwijzing een termijn gesteld waarin deze partij verplicht wordt om er voor te zorgen dat ze weer aan de punten voldoet die in de aanwijzing zijn opgenomen. Deze maatregel wordt genomen om te zorgen dat het normovertredende gedrag staakt.

Wanneer sprake is van een overtreding maakt de AFM de afweging welke maatregel zij neemt. Hierbij baseert de AFM zich op haar handhavingsbeleid dat algemene uitgangspunten geeft voor de inzet van handhavingsinstrumenten. Voordat de AFM overgaat tot een maatregel, doet zij altijd onderzoek. Daarna wordt bepaald welke maatregelen daar het beste bij passen. Formele handhaving is dus niet het enige wijze waarop gedragsverandering in de sector gerealiseerd wordt, maar wel een noodzakelijk instrument daar waar de overtreding ernstig en verwijtbaar is.