FD-column Laura van Geest: weerbaarheid is meer dan een buffer creëren

Weerbaarheid staat weer hoog op de agenda. De afgelopen weken stond het FD dan ook vol met stukken over dit thema. Met inspiratie uit Zweden via onze ambassadeur Joost Reintjes (FD, 26 juli), stichtelijke woorden uit Finland over sisu (vrij vertaald: de toewijding om niet op te geven) via een interview met oud-president Sauli Niinistö, en politici die van links tot rechts bereid zijn extra miljarden naar defensie te schuiven. Pensioenfondsen en verzekeraars investeren er weer in. Het Defensity College heeft een wachtlijst. Defensie is weer hip.

Maar hoe ziet weerbaarheid eruit door de ogen van een financieel toezichthouder en econoom?

Van de weg geraakt

Economen en toezichthouders zijn traditioneel dol op buffers en schokbrekers. Dat voelt veilig. Maar zijn ze toegesneden op een wereld waar vrijhandel niet garant staat voor overvloedig aanbod van wat je maar wilt? Waar oorlog niet meer per definitie ‘ver weg’ is? Waar de rol van de Verenigde Staten als vanzelfsprekende beschermheer in algemene dienst (van defensie tot financieel stelsel) wiebelt? Waar het Openbaar Ministerie tijdelijk de stekker uit het internet trekt vanwege cyberdreiging? We lijken van het gladde asfalt geraakt. En voor een safari stap je liever niet in een mini.

Stresstests zijn het eerste gereedschap: kan een financiële instelling een rentestijging of dollarschok aan zonder onderuit te gaan? Alleen laat de komst van Donald Trump zien dat het normale boekje met spelregels zomaar uit het raam kan vliegen. Onorthodox beleid, financiële markten die alle kanten op schieten of financiële variabelen die plots niet meer met elkaar meebewegen. Dan volstaan de bekende stresstests niet meer.

Kijk dan naar hypothetische scenario’s en verken het ondenkbare. Test de maximale stress die je fonds of organisatie aankan. Gebruik ‘storytelling’ om zwartezwanenscenario’s tot leven te brengen.
Maar daar stopt het niet. De winkel moet blijven draaien, ook in een guurdere omgeving. Operationele weerbaarheid is steeds meer een kwestie van cyberveiligheid. De Europese cyberveiligheidsregels Dora scherpen de informatiepositie aan. Waar zijn incidenten, welke aanbieders zijn significante spelers?  En zet zelfs ‘friendly hackers’ in om te zien of de papieren werkelijkheid bestand is tegen de botte praktijk.

Grillig Amerikaans beleid

Wel blijft de Europese afhankelijkheid van Amerikaanse techbedrijven groot – en dus ook van het grillige beleid in Washington. Een reëel Europees alternatief, strategische autonomie, is op zijn best toekomstmuziek. Een Europese vestiging van Amerikaanse big tech kan misschien wel een zekere wal opwerpen tegen Amerikaanse inmenging, ook al is dat geen bestendige oplossing. Wil er iets van terechtkomen, vraagt dat minstens om Europees optreden.

Weerbaarheid is ook fysiek. Waar slaan we data in de cloud op, publiek of privaat? Waar staan de datacenters, in Europa of ook daarbuiten, op één plek of verspreid? Hoe zijn ze beveiligd? Hoe robuust is de energievoorziening? Hoe zeker zijn de telecomnetwerken? En hoewel cloud en software vrij immaterieel lijken, zonder stroom, kabels en zendmasten ligt alles plat.

Geen kuddegedrag

En dan zijn er burgers en consumenten. Weerbare mensen die niet alles voor zoete koek aannemen. Ook zij zijn een cruciale schakel, voor financiële markten en voor de samenleving als geheel. Door geen makkelijke prooi voor nepnieuws of kuddegedrag te zijn. Door te beseffen dat vertrouwen niet vanzelf komt, maar onderhoud vraagt. ‘De omgeving van de mens is de medemens’, aldus de wijlen Rotterdamse dichter Jules Deelder. Je moet dus snappen dat je ook zelf verantwoordelijkheid draagt: een klein bedrag contant geld in huis, een tweede betaalrekening.

Slimme coalities

De klassieke invulling van weerbaarheid schiet tekort. Ze geeft een vals gevoel van veiligheid en leidt makkelijk tot verkeerde prioriteiten: te veel aandacht voor het bekende, omdat dat vertrouwd voelt en te weinig oog voor het nieuwe. Dat geldt voor financiële instellingen en toezichthouders, voor bedrijven en gezinnen, en voor de politiek.  Ook als samenleving moeten we dat opnieuw doordenken. Met slimme coalities, toegesneden op de nieuwe wereld, kan Nederland zijn positie blijven borgen. Weerbaarheid is niet gratis, en er valt ook veel te verliezen.

We zijn buiten de gebaande paden geraakt. En het is naïef te denken dat het gladde asfalt snel terugkomt. De werkelijkheid vraagt om meer dan een bandenwissel: soms moet je de auto opnieuw ontwerpen. De beroemde econoom John Maynard Keynes zei het al: ‘When my information changes, I alter my conclusions. What do you do, sir?’