FD-column Laura van Geest over investeren in weerbaarheid

Ook voor armoede geldt: voorkomen is beter dan genezen

Met alle verschillen tussen de politieke partijen deze verkiezingen, ligt één woord bij allen voor in de mond: bestaanszekerheid.

De commissie Sociaal Minimum presenteerde deze zomer zijn rapport ‘Een zeker bestaan’. Prinsjesdag illustreerde hoe verleidelijk het is om een complex onderwerp als bestaanszekerheid plat te slaan tot een getal: het aantal mensen onder de armoedegrens, ook al is die grens zelf nog onderwerp van onderzoek (CBS, NIBUD en SCP lijken hun strijdbijl over de juiste definitie eindelijk te begraven).

Ik ben er een beetje dubbel over. Als criticaster van koopkrachtfetisjisme vrees ik nóg weer een getal om op te micromanagen. Anderzijds maken de armoedecijfers wel in optima forma helder wie vooral risico lopen in Nederland.

Dat zijn de KINDEREN, wat mij betreft in hoofdletters. Weliswaar internationaal niet uitzonderlijk, maar dat maakt het niet minder stuitend.

Minder bekend is dat Nederland wel een opvallende uitschieter is wat de ouderen betreft. In het buitenland standaard de andere risicogroep, in Nederland speelt het tegenovergestelde: de kans op armoede is voor ouderen juist het laagst van alle groepen.

Recente cijfers van de AFM bevestigen dit: het minst van alle groepen geven ouderen aan dat ze hun spaar- of beleggingsrekeningen aanspreken om de door energie en inflatie gestegen maandlasten het hoofd te bieden.

Goed inzicht in de risicogroepen zorgt ervoor dat de schaarse middelen op de juiste plek landen. Zo bezien ligt de keuze voor het verhogen van het kindgebondenbudget (en de huurtoeslag) meer in de rede dan een verhoging van het minimumloon (waarvan dankzij de AOW-koppeling ook ouderen profiteren), of maatregelen rond accijnzen.
 

Weerbaarheid

Maar het vraagstuk over bestaanszekerheid zou over meer moeten gaan dan over overleven in het hier nu. De gevolgen van financiële nood — slechtere fysieke en mentale gezondheid, meer isolement en verminderd ‘doenvermogen’ — zijn ernstig genoeg om te investeren in weerbaarheid. Met kinderen in het geding komen daar nog leerprestaties en toekomstkansen van onschuldige slachtoffers bij. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan.

Meer bewustzijn is een eerste stap. We denken allemaal onoverwinnelijk te zijn, maar helaas beland je soms toch in het spreekwoordelijke kleine hoekje. Je partner kan overlijden, je baan kan verdwijnen en ooit komt je pensioen. Struisvogelpolitiek beschermt niet.

Van de Nederlanders met een partner denkt 1 op de 8 de noodzakelijke lasten niet drie maanden lang te kunnen betalen als het partnerinkomen wegvalt. Toch heeft 6 op de 10 zich hier niet tegen verzekerd. Veel praktisch opgeleiden beginnen pas aan bijscholing als werkloosheid en de bijbehorende inkomensval een feit is.

Met de opkomst van AI moet iedereen op zijn qui vive zijn voor het behoud van zijn werk. En dat in Nederland ‘oud’ geen synoniem is voor ‘arm’ hangt samen met het tweedepijlerpensioen. Met de opkomst van flexwerkers en (schijn)zelfstandigen is dit niet langer vanzelfsprekend.

De AFM pleit al langer voor periodiek financieel onderhoud. Misschien bieden de ontwikkelingen in Europa rond een ‘Europese Digitale Identiteit wallet’ hier een kans. De EDI-wallet maakt het je als burger makkelijker je eigen financiële informatie te verzamelen (bijvoorbeeld over je hypotheek, uitkering, AOW en zorgpremie) en zo beter zicht te krijgen op je financiën (en daarover advies in te winnen). In het VK heeft de regering deze zomer een online ‘midlife APK’ geïntroduceerd, met aandacht voor werk, gezondheid en financiën.
 

Actie vereist

Maar hoe komt dit soort informatie ook bij mensen tussen de oren? Van alle Nederlanders met een pensioenregeling zegt slechts 4 op de 10 alle informatie van zijn pensioenfonds te lezen, blijkt uit een AFM-enquête. En lezen is nog lang geen actie. Wie moet hen aanzetten tot actie? De werkgever?

Er is in elk geval een gedeeld belang. Financiële kopzorgen leiden tot uitval van personeel. Door de vergrijzing wordt arbeid schaars. Dus alle reden om te investeren in vitaliteit en levenslang leren. Voor ZZP’ers biedt de verplichte AOV wellicht een springplank? Een mooi onderwerp voor de SER, of voor een regeerakkoord.

Bestaanszekerheid staat hoog op de politieke agenda, en terecht. Het zou mooi zijn als we niet alleen de korte termijn aanpakken, maar ook vooruitkijken door periodiek onderhoud, financieel of breder. Preventie werkt, voor de mensen zelf, en bovenal voor hun kinderen.